ايران و گروه موسوم به 1+5 روز سهشنبه مفاد توافقي را نهايي کردند که تا اجرايي شدن بايد چند مرحله از جمله تائيد از سوي نهادهاي قانونگذاري کشورها را پشت سر بگذارد.
به گزارش
پايگاه خبري تحليلي پيرغار به نقل از فارس شهر وين اتريش روز سهشنبه سرانجام پس از 18 روز مذاکرات فشرده وزراي خارجه ايران و گروه 1+5، شاهد اعلام جمعبندي مذاکرات هستهاي بود.
در پايان اين مذاکرات متني 159 صفحهاي (با احتساب 5 ضميمه) منتشر شد که روند اجراي توافق و همچنين افراد و نهادهايي که نام آنها از فهرست تحريمها خارج ميشود، با جزئيات تشريح شده است.
همانطور که چندي قبل از سوي منابع غيررسمي و نهايتا توسط سيد عباس عراقچي معاون وزير امور خارجه اعلام شده بود، توافق از زمان اعلام تا زمان اجراي رسمي، يعني برداشته شدن تحريمهاي مالي، اقتصادي و بانکي، سه مرحله را سپري ميکند.
آنطور که در متن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) اعلام شده، اين سه مرحله عبارتند از روز نهايي شدن، روز توافق و روز اجرا:
- روز نهايي شدن (Finalisation Day): اين روز همان سهشنبه (23/4) بود که وزيران هفت کشور با حضور در مقر سازمان ملل در وين رسما اعلام کردند بر سر متن به توافق رسيدهاند و قصد دارند آن را اجرايي کنند.
در متن برجام در مورد اين روز آمده است: «روز نهايي شدن، تاريخي است که در آن مذاکرات اين برجام بين گروه 5+1 و ايران جمع بندي شده، و بي درنگ به دنبال آن، قطعنامهاي که اين برجام را تاييد ميکند به شوراي امنيت سازمان ملل براي تصويب بدون تأخير تسليم خواهد شد.»
آنطور که مقامات طرفين اعلام کردهاند، پيشنويس قطعنامه شوراي امنيت که به گفته يک مقام آمريکايي در آن زمانبندي اجراي تعهدات با جزئيات مشخص شده و ضمنا جمعبندي مذاکرات را تائيد ميکند، ظرف 2 تا 3 روز آينده، به دبيرخانه شورا ارائه ميشود.
مقامات روس پيش از اعلام توافق ابراز اميدواري کرده بودند که قطعنامه مربوطه، تا پايان ماه جاري ميلادي (دو هفته ديگر) تصويب شود.
در صفحه 153 سند (ضميمه پنجم برجام که هنوز ترجمه فارسي رسمي آن منتشر نشده)، در تشريح جزئيات مرحله نهايي شدن، آمده است:
1. با پايان مذاکرات بر سر برجام، 1+5 و ايران اين برجام را تائيد خواهند کرد؛
2. بلافاصله پس از پايان مذاکرات، قطعنامه پيشنهادي شوراي امنيت سازمان ملل، بدون تأخير براي تصويب به شوراي امنيت سازمان ملل ارجاع ميشود؛
3. اتحاديه اروپا فورا قطعنامه شوراي امنيت را تائيد ميکند؛
4. ايران و آژانس بينالمللي انرژي اتمي شروع ميکنند به ايجاد ساز و کارهاي لازم براي اجراي اقدامات شفافساز ذيل برجام، تا اين ساز و کارها براي پيادهسازي در روز اجرا، آماده باشد.
هرچند در متن برجام به اين موضوع اشاره نشده، اما روند بررسي توافق در نهادهاي قانونگذار کشورها نيز در همين مرحله و در فرصت 3 ماههاي که به اين منظور پيش بيني شده، صورت ميگيرد. قرار است کنگره آمريکا از يکسو و مجلس شوراي اسلامي و شوراي عالي امنيت ملي ايران متن برجام را مورد بررسي قرار دهند.
بررسي توافق در کنگره بر اساس قانون «بازنگري توافق با ايران 2015» صورت ميگيرد. بر اساس اين قانون، کنگره 60 روز فرصت دارد (اين فرصت در صورتي که توافق پيش از 9 جولاي حاصل ميشد، 30 روز بود) تا توافق را بررسي کرده و نهايتا آن را به رأي بگذارد. در صورتي که کنگره توافق را رد کند، باراک اوباما رئيسجمهور آمريکا 12 روز تقويمي براي وتوي توافق زمان خواهد داشت. در صورتي که او توافق را وتو کند، کنگره باز هم 10 روز تقويمي زمان خواهد داشت تا به ميزان 2 سوم مجموع کرسيهاي سنا و مجلس نمايندگان، رأي مخالف با توافق جمعآوري کند که در آن صورت وتوي اوباما و توافق رد خواهند شد. (جزئيات بيشتر)
در ايران هم قانون الزام دولت به حفظ دستاوردهاي هستهاي، که از سوي رئيسجمهور هم به دستگاههاي مربوطه ابلاغ شده، اين حق را به نهاد قانونگذار داده است که توافق را مورد بررسي قرار دهد. در اين قانون به دوره زماني بررسي اشاره نشده، اما نمايندگان مجلس شوراي اسلامي ميگويند اين دوره ميتواند در کمتر از سه ماه به پايان برسد. (جزئيات بيشتر)
در صورتي که دوره نظارت و بررسي توافق زودتر از 90 روز به پايان برسد، با رضايت طرفين برجام، طرفين ميتوانند زودتر وارد مرحله بعدي شوند؛ يعني «روز توافق».
- اعلام توافق (Adoption Day): هرچند بسياري از رسانهها، سهشنبه اعلام کردند که در وين توافق اعلام شده است، اما در عمل اعلام توافق زماني که نهادهاي قانونگذاري در دو کشور ايران و آمريکا توافق را تائيد کرده باشند.
در متن برجام در مورد اين مرحله آمده است: «روز توافق، نود روز پس از تاييد اين برجام توسط شوراي امنيت سازمان ملل متحد، يا تاريخ مقدمي که با رضايت متقابل اعضاي برجام تعيين شود خواهد بود که در آن، اين برجام و تعهدات مندرج اين برجام از تاثير برخوردار خواهند شد. از اين روز، اعضاي برجام آغاز به فراهم آوردن ترتيبات و تمهيدات لازم براي اجراي تعهدات خود وفق برجام خواهند کرد.»
در صفحه 153 سند (ضميمه پنجم برجام)، در تشريح اين مرحله آمده است:
1. 90 روز پس از تائيد برجام توسط قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل که در بالا به آن اشاره شد، يا در تاريخي مورد رضايت دوجانبه طرفين برجام، رخ داده و از آن به بعد برجام لازم الاجرا ميشود؛
2. طرفين برجام از آغاز روز توافق تمهيدات و تدارکات لازم را از جمله تمهيدات حقوقي و اداري مربوطه براي اجراي تعهداتشان ذيل برجام، انجام ميدهد؛
3. ايران رسما به آژانس بينالمللي انرژي اتمي اطلاع ميدهد که از ابتداي روز توافق، پروتکل الحاقي را به صورت موقت اجرايي ميکند، تصويب آن در مجلس را به بعد موکول کرده و ضمنا کد اصلاحي 3.1 را به طور کامل اجرايي ميکند؛
4. ايران پاراگراف 66 از بخش M در رابطه با «نگرانيها در مورد موضوعات گذشته و حاضر» در ضميمه 1 را اجرايي ميکند (اجراي بندهاي 2، 4، 5 و 6 نقشه راه مورد توافق ميان ايران و آژانس که روز سهشنبه براي حل مسئله ابعاد احتمالي نظامي رونمايي شد) (متن نقشه راه)؛
5. اتحاديه اروپا و کشورهاي عضو آن، قانوني تصويب خواهند کرد که از روز اجرا موثر بوده و تمام مجوزهاي مربوط به قوانين اعمال کليه تحريمهاي اقتصادي و مالي مرتبط با هستهاي اتحاديه اروپا، که در بند 16.1 همين ضميمه به آنها اشاره شده است را همزمان با اجراي تعهدات ايران و تائيد آژانس، لغو ميکند؛
6. ايالات متحده بر اساس اختيارات رئيسجمهور، دستورالعملهاي مربوطه را که از روز اجرا موثر بوده، صادر کرده و اعمال تحريمهاي قانوني مرتبط با هستهاي مشخص شده در بند 17.1 تا 17.2 اين ضميمه را متوقف ميکند. رئيسجمهور (آمريکا) همچنين اقدامات مقتضي ديگر براي اجراي توقف اعمال تحريمهاي مشخص شده در بندهاي 17.1 تا 17.4 اين ضميمه از جمله لغو فرمان اجراييهاي مشخص شده در 17.4 و مجوزهاي فعاليتهاي مشخص شده در بندهاي 17.5 را انجام خواهد داد؛
7. اعضاي 1+5 و ايران بحث در مورد سندي رسمي که پيش از «روز اجرا» نهايي شده و در آن اعضاي 1+5 تعهد محکم خود به پروژه به روزرساني رآکتور آب سنگين اراک و تعريف مسئوليتهاي اعضاي 1+5 را اعلام ميکنند، آغاز خواهند کرد؛
8. اتحاديه اروپا، اعضاي آن و ايالات متحده رايزنيهاي مقتضي با ايران در مورد دستورالعملهاي مربوطه و بيانيههاي عمومي در مورد جزئيات تحريمها و اقدامات محدودسازي که ذيل برجام رفع ميشوند، را آغاز ميکنند؛
در حقيقت در مرحله اعلام توافق، طرفين خود را براي اجراي توافق آماده ميکنند. به نظر ميرسد که اين مرحله نيز با توجه به لزوم حل مسئله ابعاد احتمالي، بين 2 تا 3 ماه زمان ببرد.
يوکيا آمانو مدير کل آژانس بينالمللي انرژي اتمي که بايد در گزارش جامع خود حل مسئله ابعاد احتمالي نظامي را اعلام کند و گزارشش پيش شرط رفع تحريمهاست، روز سهشنبه گفت با توجه به نقشه راه، انتظار دارد گزارش ارزيابي مسائل گذشته و حال را روز 15 دسامبر (24 آذر) به شوراي حکام آژانس ارائه دهد.
به همين جهت با فرض حل مسئله ابعاد احتمالي، ميتوان انتظار داشت که طرفين حدودا دي ماه وارد مرحله بعد، که مرحله اجراست، شوند.
- روز اجرا ( Implementation Day): در اين مرحله است که برنامه جامع اقدام مشترک که از سوي طرفين مورد تائيد قرار گرفته و تمهيدات آمادهسازي مربوط به آن هم انجام شده، وارد فاز اجرايي ميشود. تا اين زمان تغييري در وضعيت تحريمهاي ايران صورت نميگيرد و توافق ژنو، آنطور که روز سهشنبه توسط آمريکا و اتحاديه اروپا تمديد شد، اجرايي خواهد ماند.
در متن اصلي برجام در مورد روز اجرا آمده است: «روز اجرا، زماني است که در آن، همزمان با گزارش آژانس مبني بر راستي آزمايي اجراي تدابير مرتبط با هستهاي ايران به نحو مندرج در بخشهاي 14.1 تا 14.12 پيوست 5، اتحاديه اروپايي و ايالات متحده به ترتيب اقدامات مشروحه در بخشهاي 15 و 16 پيوست 5 را انجام داده و منطبق با قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل، اقدامات شرح داده شده در بخش 17 پيوست 5 در سطح سازمان ملل متحد انجام ميشود.»
با توجه به توضيحات صفحه 154 سند (ضميمه پنجم برجام)، در اين مرحله به طور خلاصه موارد زير صورت ميگيرد:
1. روز اجرا زماني است که ايران تمهيدات مرتبط با هستهاي تشريحشده در پاراگراف 15 به نحو مورد راستيآزمايي آژانس انجام داده و همزمان 1+5 اقدامات تشريحشده در پاراگرافهاي 16 و 17 زير را انجام داده و اقدامات تشريحشده در پاراگراف 18 در سطح سازمان ملل در هماهنگي با قطعنامه شوراي امنيت انجام شود.
2. ايران اقدامات مرتبط با هستهاي را آنطور که در ضميمه 1 آمده، انجام ميدهد (اقدامات مربوط به رآکتور اراک، کارخانه آب سنگين، ظرفيت غنيسازي، تحقيق و توسعه سانتريفيوژها، سايت غنيسازي فردو، جنبههاي ديگر غنيسازي، ذخاير اورانيوم و سوخت، توليد سانتريفيوژ، تکميل مداليتههاي مربوط به بازرسيهاي آژانس، پروتکل الحاقي و کد اصلاحي 3.1، شفافيت توليد قطعات سانتريفيوژي).
3. اتحاديه اروپا به شرحي که در بند 16 ضميمه پنجم آمده، تحريمهاي مربوطه را لغو ميکند. (شرح در صفحه 155 سند)
4. ايالات متحده اجراي تحريمهاي مربوطه را با توجه به استثنائات اعلامشده در صفحه 155، متوقف ميکند. آمريکا همچنين فرامين اجرايي 13574، 13590، 13622، 13645 و بخشهاي 5 تا 7 و 15 فرمان اجرايي 13628 را آنطور که در بخش چهارم ضميمه 2 آمده، لغو کرده و مجوز اقدامات مشخص شده در بخش 5 ضميمه دوم را صادر ميکند.
5. منطبق با قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل که برجام را تائيد کرده است، مجوزهاي صادر شده در قطعنامههاي 1696 (2006)، 1737 (2007)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008)، 1929 (2010) و 2224 (2015) با در نظر گرفتن احتمال اعمال مجدد در صورت بروز نقض جدي تعهدات برجام توسط ايران و همچنين بار در نظر گرفتن محدوديتهاي مشخص از جمله مربوط به انتقال اقلام حساس اشاعهاي، لغو ميشوند.
6. 1+5 تمهيدات مقتضي براي اجراي قطعنامه جديد شوراي امنيت سازمان ملل را انجام خواهد داد.
رفع تحريمهاي تسليحاتي
يکي از موضوعاتي که در دو هفته پاياني مذاکرات هستهاي مطرح شد و بسياري آن را نقطه اختلاف جدي داخل 1+5، از جمله ميان روسيه و آمريکا ميدانستند، بحث تحريمهاي تسليحاتي بود که بر اساس دو قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل عليه ايران اعمال و تشديد شده بودند. هرچند بهانه وضع اين تحريمها نيز مسئله هستهاي بود، اما کشورهاي غربي به بهانه احتمال گسترش نفوذ منطقهاي ايران و از بيم واکنش متحدان منطقهاي خود، با برداشته شدن آن مخالف بودند.
با اين وجود، پافشاري تيم ايراني موجب شد تا نهايتا در روزهاي پاياني اعلام شود که 1+5 با رفع اين تحريمها به صورت تدريجي موافقت کرده است.
منابع روس اعلام کردهاند که بر اساس توافق صورتگرفته ميان طرفين، قرار است تحريمهاي تسليحاتي پس از 5 سال و تحريمهاي برنامه موشکي پس از 8 سال از آغاز اجراي برجام، رفع شوند.
هرچند در متن منتشر شده، به اين موضوع اشارهاي نشده است، اما تصور ميشود که اين مسئله در قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل و در ذيل بندي که برخي از محدوديتهاي آتي عليه ايران را حفظ ميکند، اعلام شود.
سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه روز سهشنبه دو بازه زماني 5 و 8 سال براي تحريمهاي تسليحاتي و موشکي را تائيد کرده و ضمنا گفته بود: «بين ايران و همکاران غربي ما مصالحهاي به دست آمد که ما هم از آن حمايت کرديم... 5 سال، اما در طول اين 5 سال هم تحويل سلاح به ايران مقدور خواهد بود، اگر با اطلاع و روند راستيآزمايي در شوراي امنيت سازمان ملل صورت گيرد.»
در بخشي از متني هم که پيش از انتشار رسمي متن برجام، توسط وزارت خارجه در اختيار رسانهها قرار گرفت، آمده است: «تحريم تسليحاتي ايران لغو و با برخي محدوديت ها جايگزين خواهد شد، به نحوي که امکان واردات يا صادرات اقلام دفاعي به صورت موردي فراهم خواهد گرديد. اين محدوديت ها نيز بعد از 5 سال به طور کامل لغو خواهد شد.»
مراحل پايان توافق
توافق در صورت اجراي موفق، دو مرحله ديگر نيز خواهد داشت؛ روز انتقالي و روز خاتمه.
در متن اصلي برجام در مورد روز انتقالي آمده است: «روز انتقالي، هشت سال پس از روز توافق خواهد بود، يا تاريخي که مديرکل آژانس گزارشي ارائه کند دال بر اينکه آژانس به نتيجه گيري گستردهتر خود مبني بر اينکه تمام مواد هستهاي در ايران در فعاليتهاي صلح آميز باقي ميماند، هرکدام زودتر باشد. در آن روز، اتحاديه اروپايي و ايالات متحده به ترتيب اقدامات مشروحه در بخشهاي 20 و 21 پيوست 5 را انجام داده و منطبق با قطعنامه شوراي امنيت، اقدامات شرح داده شده در بخش 22 پيوست 5 در سطح سازمان ملل متحد صورت خواهد پذيرفت و ايران، منطبق با اختيارات قانوني رئيس جمهور و مجلس، تصويب پروتکل الحاقي را پيگيري خواهد کرد.»
در عمل در اين زمان که در بيشترين بازه، 8 سال پس از روز توافق خواهد بود، اتحاديه اروپا تحريمهاي اشاعهاي خود را رفع کرده، آمريکا براي لغو تحريمهاي تعليقشده وارد عمل ميشود و در مقابل دولت ايران هم براي تصويب نهايي پروتکل الحاقي و تبديل آن به قانون در مجلس، اقدام خواهد کرد. (جزئيات بيشتر صفحات 156 و 157)
در مورد روز خاتمه نيز در متن برجام آمده است: «روز خاتمه قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل متحد، روزي است که در آن، قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل متحد که اين برجام را تاييد ميکند، منطبق با شرايط خود خاتمه مييابد، که اين روز 10 سال از زمان روز توافق خواهد بود، مشروط به اينکه مفاد قطعنامههاي قبلي بازگردانده نشده باشد. در آن روز، اتحاديه اروپايي اقدامات شرح داده شده در بخش 25 پيوست 5 را به انجام ميرساند.»
روز خاتمه نيز که در صورت اجراي صحيح توافق و عدم بروز مشکل، 10 سال پس از روز توافق بوده و در آن زمان اتحاديه اروپا باقيماندههاي تحريمهاي خود را لغو کرده و همزمان عمر قطعنامه مويد برجام پايان يافته، برنامه هستهاي ايران از دستور کار شوراي امنيت سازمان ملل خارج ميشود. (جزئيات بيشتر صفحات 158 و 159).